قواعد اسامی مذکر و مؤنث در زبان عربی مثالها و تمرین کاربردی برای مبتدیان
در زبان عربی، هر اسم یا مذکر است یا مؤنث و دانستن این تفاوت ساده، کلید ساختن جملههای درست و فصیح می باشد. بسیاری از زبانآموزان در ابتدا نمیدانند چرا الشمس (خورشید) مؤنث است و القمر (ماه) مذکر! در این مقاله قرار است قواعد اسامی مذکر و مؤنث در زبان عربی را بهراحتی تشخیص دهید، همچنین با قواعد تاء مربوطه (ة)، علامتهای مؤنث و مذکر، نحوهٔ جمع بستن سالم و مکسر، و دهها مثال کاربردی از اسامی مؤنث و مذکر عربی آشنا شوید. این مقاله برای همهٔ سطوح،به شما کمک میکند دستور زبان عربی را مثل یک بومی درک کنید.
اسامی مذکر و مؤنث در عربی
در عربی، اسمها همانند صفتهای عربی و ضمایر به مذکر یا مؤنث تقسیم میشوند و این تقسیمبندی بر هماهنگی صفت، ضمیر و فعل در جمله اثر میگذارد. اسمهای مذکر مانند رَجُل (مرد) و كِتَاب (کتاب) معمولاً به صامت ختم میشوند؛ اسمهای مؤنث مانند شَجَرَة (درخت) و اِمرَأَة (زن) اغلب با تاء مربوطه (ة) پایان مییابند.
آیا اسمهای عربی دارای جنسیت هستند؟
بله. عربی از نظر دستوری زبانی دارای جنسیت است: المذكّر(مردانه) و المؤنّث(زنانه). این نسبت گاهی قراردادی است؛ برای نمونه، شَمس (خورشید) با آنکه به صامت ختم میشود، از نظر دستوری مؤنث است.
جنسیت مذکر در عربی چیست؟
«مذکر» برای اسمهایی بهکار میرود که یا بر نر/مرد دلالت دارند، یا از نظر دستور زبان در گروه مذکر قرار گرفتهاند؛ مانند رَجُل (مرد) و مَكْتَب (میز).
| اسم مذکر | نمونه | تلفظ | فارسی | مثال | تلفظ |
| مذکر حقیقی | وَلَد – رَجُل – حِصَان | پسر – مرد – اسب نر | الأبُ يُحِبُّ عائلتَهُ پدر خانوادهاش را دوست دارد. |
||
| مذکر غیرحقیقی | كِتَاب – قَلَم | کتاب – قلم | الأسدُ قويٌّ — شیر نیرومند است. البيتُ جميلٌ — خانه زیباست. أملُنا كبيرٌ — امید ما بزرگ است. |
اسمهای مؤنث در عربی چیست؟
«مؤنث» برای اسمهایی است که یا به ماده/زن اشاره دارند (مثل بِنْت = دختر)، یا از نظر دستوری مؤنثاند (مثل شَمس = خورشید، أرض = زمین).
| نوع مؤنث | توضیح | نمونهها | تلفظ |
|---|---|---|---|
| مؤنث حقیقی | موجود زنده ماده | بنت (دختر) – أمّ (مادر) – نعجة (میش) – عروس | |
| مؤنث غیرحقیقی | بیجان اما در دستور مؤنث | شمس (خورشید) – أرض (زمین) – حقيقة (حقیقت) | |
| مؤنث نشاندار | مذکر بوده ولی علامت مؤنث دارد (ة / ى / ـاء) | حمزة – كبرى – حمراء |
- چگونه مذکر و مؤنث را تشخیص دهیم؟
- پایان کلمه: بیشتر مؤنثها ة / ى / ـاء دارند؛ مذکرها اغلب به صامت ختم میشوند.(استثناهایی مثل شَمس وجود دارد).
- قرینهٔ معنایی: موضوع زن/ماده → غالباً مؤنث.
- یادگیری با جنس: واژگان را از ابتدا با جنسیت حفظ کنید.
- صفت: با موصوف از نظر جنس/عدد هماهنگ میشود: جَميل (مذکر) ↔ جَميلة (مؤنث).
- ضمیر: هُوَ (او/مذکر) ↔ هِيَ (او/مؤنث).
نشاندار کردن مؤنث (تأنیث)
نشانههای مؤنث در مفرد: تاء مربوطه ة، الف تأنیث مقصوره ى، الف تأنیث ممدوده ـاء / اء
| واژه | تلفظ | معنی | آوانویسی |
|---|---|---|---|
| دَرّاجَة | دوچرخه | darrājah | |
| كَرَاهَة | کراهت | karāhah | |
| بَقَرَة | گاو | baqarah | |
| صُغْرَى | کوچکتر | ṣughrā | |
| سَمَاء | آسمان | samā’ |
| نوع | قاعده | مثال | تلفظ |
|---|---|---|---|
| مثنّای مؤنث | افزودن «ـان» | بِنْت → بِنْتان | |
| جمع سالم مؤنث | افزودن «ـات» | دَرّاجَة → دَرّاجات | |
| جمع مکسر | بیقاعده | عَيْن → أَعْيُن | |
| جمع سالم مذکر | «ـون» (فاعل) / «ـين» (مفعولی) | مُعَلِّم → مُعَلِّمون / مُعَلِّمين | |
| جمع سالم مؤنث | «ـات» | مُمَرِّضَة → مُمَرِّضات | |
| جمع مکسر (هر دو جنس) | بیقاعده | رَجُل → رِجال / بَيت → بُيوت |
اعضای بدن در عربی (مؤنث یا مذکرند؟)
| اعضا | تلفظ عربی | تلفظ صوتی | جنسیت | مثال | تلفظ صوتی | ترجمه مثال |
|---|---|---|---|---|---|---|
| سر | رَأس (ra’s) | مذکر | ألمٌ في الرأسِ | درد در سر | ||
| چشم | عَيْن (ʿayn) | مؤنث | عَيْني جميلة | چشم من زیباست | ||
| دست | يَد (yad) | مؤنث | يَدي نظيفة | دست من تمیز است | ||
| پا | رِجل (rijl) | مؤنث | رِجلي تؤلِمُني | پای من درد میکند | ||
| دهان | فَم (fam) | مذکر | افتح فمَك | دهانت را باز کن | ||
| بینی | أنف (anf) | مذکر | أنفي صغير | بینیام کوچک است | ||
| گوش | أُذُن (udhun) | مؤنث | أُذُني تَسمعُ جيدًا | گوشم خوب میشنود | ||
| قلب | قَلْب (qalb) | مذکر | قلبي سعيد | قلبم شاد است | ||
| شکم | بَطن (baṭn) | مذکر | بطني يؤلِمُني | شکمم درد میکند | ||
| دندان | سِنّ (sinn) | مؤنث | سِنّي بيضاء | دندانم سفید است |
آزمون کوتاه برای یادگیری قواعد اسامی مذکر و مؤنث در زبان عربی
واژههای مذکر و مؤنث را در متن زیر شناسایی کنید:
🌸 واژههای مؤنث:
-
الشمسُ ☀️ — مؤنث (اسم ذات طبیعی مؤنث است)
-
السماءُ ☁️ — مؤنث (بهصورت سماعاً مؤنث شناخته میشود)
-
المدرسةِ 🏫 — مؤنث (بهسبب داشتن «ة» تأنیث)
-
الحديقةِ 🌳 — مؤنث (بهسبب داشتن «ة» تأنیث)
-
اللغةَ 🗣️ — مؤنث (بهسبب داشتن «ة» تأنیث)
-
العربيةَ — مؤنث (صفت برای «اللغة» است، پس تابع آن در تأنیث)
-
المعلّمةُ 👩🏫 — مؤنث (بهسبب «ة» تأنیث و دلالت بر زن)
🌿 واژههای مذکر:
-
يومٍ — مذکر (اسم زمان، بدون علامت تأنیث)
-
محمدٌ — مذکر (اسم علم مرد)
-
أحمدَ — مذکر (اسم علم مرد)
-
صديقَهُ — مذکر (دارای ضمیر «هُ» برای مذكر)
-
اللهُ — مذکر (اسم جلاله، همیشه مذکر)
۱. از کجا بفهمیم یک اسم در عربی مؤنث است؟
معمولاً اسامیای که به «ة» (تاء مربوطة) ختم میشوند مؤنث هستند، مانند: مدرسة، حديقة، شجرة.
همچنین بعضی واژهها بدون این علامت ولی سماعاً(شنیداری) مؤنثاند مثل شمس، سماء، نار.
۲. آیا همیشه «ة» نشانه مؤنث است؟
در بیشتر موارد بله، اما استثنا هم وجود دارد. مثلاً واژههایی مانند خليفة (خلیفه) یا حمزة (نام مرد) با «ة» تمام میشوند ولی مذکرند.
۳. صفتها چطور؟ چطور بفهمیم صفت مؤنث است؟
صفتها در عربی از موصوف پیروی میکنند.
مثلاً: ولدٌ جميلٌ (پسر زیبا) و بنتٌ جميلةٌ (دختر زیبا).
در حالت مؤنث معمولاً به صفت حرف «ة» اضافه میشود.
۴. آیا در عربی جمعها هم مذکر و مؤنث دارند؟
بله، در عربی دو نوع جمع برای انسانها داریم:
جمع مذکر سالم (مانند: مسلمونَ، معلمونَ)
و جمع مؤنث سالم (مانند: مسلماتٌ، معلماتٌ).
این تفاوت در افعال و ضمایر هم تأثیر دارد.
۵. آیا افعال عربی هم مذکر و مؤنث دارند؟
بله، فعلها با فاعل از نظر جنس تطابق دارند.
مثلاً:
كتبَ الطالبُ الدرسَ (دانشآموز پسر نوشت)
و كتبتِ الطالبةُ الدرسَ (دانشآموز دختر نوشت).
۶. چه واژههایی بدون علامت هستند ولی مؤنثاند؟
برخی واژهها بدون هیچ نشانهای مؤنث هستند چون در زبان عربی به شکل سنتی مؤنث دانسته میشوند، مانند:
شمس، نار، دار، أرض، نفس، عين.
جمعبندی
در عربی، تقسیم اسمها به مذکر/مؤنث بر هماهنگی صفت، ضمیر و ساخت جمله های صحیح اثر مستقیم دارد. با تمرین منظم (خواندن، نوشتن، شنیدن و گفتن) قواعد اسامی مذکر و مؤنث در زبان عربی در ذهن شما تثبیت میشود.
اما برای اینکه گفتار و نوشتار عربیتان طبیعی و دقیق شود نیاز است که تمام این قواعد را در جمله های روزمره تان بکار ببرید و آنها را توسط یک راهنمای حرفه ای اصلاح کنید، با کمک گرفتن از مدرس های زبان عربی در پلتفرم هایتاکی می توانید عربی را سریعتر و کاربردی تر یادبگیرید. پس وقت را از دست ندهید و امروز شروع کنید.
منبع:kalimah-center.com
برای یادگیری سریعتر از هرکدام شروع کنید👇
امیررضا کشمیری
39 کلاس موفق
شروع از 190,000 تومان
مریم گودرزی
21 کلاس موفق
شروع از 160,000 تومان
عماد رنجبر
94 کلاس موفق
شروع از 235,000 تومان
نسيم أصل ربيعي
8 کلاس موفق
شروع از 200,000 تومان
شهلا جعفری
37 کلاس موفق
شروع از 150,000 تومان
محسن میرمعنا
0 کلاس موفق
شروع از 250,000 تومان
هاتف فلاحی
13 کلاس موفق
شروع از 200,000 تومان
سید محمود همیلی
29 کلاس موفق
شروع از 180,000 تومان
هدا ال کثیر
33 کلاس موفق
شروع از 535,000 تومان
شیوا حکیم
0 کلاس موفق
شروع از 170,000 تومان