ضمایر در زبان عربی راهنمای کامل انواع ضمایر عربی با جدول و مثال

ضمائر در زبان عربی یکی از مهم‌ترین مباحث دستور این زبان هست . ضمایر عربی، یا الضمایر (al-ḍamāʾir)، به ما کمک می‌کنند به‌جای تکرار اسم‌ها، از واژه‌های کوتاه‌تر و روان‌تر استفاده کنیم. اما نکته مهم این است که این ضمایر، بر اساس شخص، تعداد و جنسیت تغییر می‌کنند. در این مقاله گام‌به‌گام با انواع ضمایر عربی، از ضمائر شخصی تا ضمائر اشاره، موصول و استفهام، آشنا شده و آن‌ها را همراه با جدول و مثال‌های کاربردی می‌آموزید.

فهرست مطالب

• ضمیر در زبان عربی چیست؟
• چند ضمیر در عربی وجود دارد؟
• ضمیرهای جنسیتی در زبان عربی
• انواع ضمایر در زبان عربی
• ۱. ضمایر شخصی در عربی
  • ۱.۱ ضمایر منفصل مرفوع (ضمائر الرفع المنفصلة)
  • ۱.۲ ضمایر منفصل منصوب (ضمائر النصب المنفصلة)
  • ۱.۳ ضمایر متصل (ضمائر المتصلة)
• ۲. ضمایر موصول در عربی (الأسماء الموصولة)
• ۳. ضمایر اشاره در عربی (أسماء الإشارة)
• ۴. ضمایر استفهام در عربی (أسماء الاستفهام)
• ۵. تمرین و ورک‌شیت ضمایر عربی
• نتیجه‌گیری

ضمیر در زبان عربی چیست؟

ضمیرها یا الضمائر (al-ḍamāʾir) واژه‌هایی هستند که به‌جای اسم یا گروه اسمی در جمله قرار می‌گیرند. دقیقاً مانند زبان فارسی، ضمایر در عربی هم باعث می‌شوند از تکرار اسم جلوگیری کنیم و جمله‌هایمان روان‌تر، کوتاه‌تر و حرفه‌ای‌تر به نظر برسند.

مثال:محمد گفت، محمد می‌خواهد به بازار برود…. اگر از ضمیر استفاده می‌کنیم :محمد گفت که او می‌خواهد به بازار برود.

چند ضمیر در عربی وجود دارد؟

در زبان عربی ۱۴ ضمیر شخصی وجود دارد؛ چون این زبان علاوه بر مفرد و جمع، برای «دو نفر» هم یک حالت اختصاصی به نام مثنی دارد و ضمایر آن نیز برای مذکر و مؤنث متمایز می‌شوند.

این ضمایر بر اساس سه معیار اصلی دسته‌بندی می‌شوند:

• شخص: اول‌شخص (گوینده)، دوم‌شخص (مخاطب)، سوم‌شخص (غایب)
• تعداد: مفرد، مثنی، جمع
• جنسیت: مذکر، مؤنث

ضمیرهای جنسیتی در زبان عربی

در عربی، ضمایر بر اساس جنسیت (مذکر / مؤنث) نیز تغییر می‌کنند. در جدول‌های زیر، ضمایر بر اساس جنسیت و تعداد خلاصه شده‌اند.

ضمیرهای مذکر در عربی

تعداد	شخص	ضمیر (عربی)	تلفظ
مفرد	دوم	أنتَ	‘anta
مفرد	سوم	هو	huwa
مثنی	دوم	أنتما	‘antuma
مثنی	سوم	هما	huma
جمع	دوم	أنتم	‘antum
جمع	سوم	هم	hum

ضمیرهای مؤنث در عربی

تعداد	شخص	ضمیر (عربی)	تلفظ
مفرد	دوم	أنتِ	‘anti
مفرد	سوم	هي	hiya
مثنی	دوم	أنتما	‘antuma
مثنی	سوم	هما	huma
جمع	دوم	أنتن	‘antunna
جمع	سوم	هن	hunna

ضمیرهای خنثی (بدون جنسیت)

تعداد	ضمیر	معنی	تلفظ	فایل صوتی
مفرد	أنا	من	ana
جمع	نحن	ما	naḥnu

برای دانستن جنسیت در زبان عربی  میتوانید مقاله جنسیت اسامی در زبان عربی را بخوانید.👉

انواع ضمایر در زبان عربی

به‌طور کلی، ضمایر در زبان عربی به چند خانواده اصلی تقسیم می‌شوند:

• ضمائر شخصی (فاعل یا مفعول)
• ضمائر اشاره (این، آن، این‌ها، آن‌ها)
• ضمائر موصول (که…)
• ضمائر استفهام (چه کسی، چه چیزی، کجا، چرا و …)

۱. ضمایر شخصی در عربی (الضمائر الشخصية)

ضمایر شخصی برای اشاره مستقیم به اشخاص یا اشیاء به‌کار می‌روند و خود به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

• ضمائر منفصل (جدا و مستقل)
• ضمائر متصل (چسبیده به فعل، اسم یا حرف اضافه)

۱.۱ ضمایر منفصل مرفوع (ضمائر الرفع المنفصلة)

این ضمایر معمولاً نقش فاعل دارند یا به‌عنوان مسند (خبر) در جمله اسمیه می‌آیند.

شخص	ضمیر مذکر	فایل صوتی	ضمیر مؤنث	فایل صوتی	معنی
اول مفرد	أنا		أنا		من
دوم مفرد	أنتَ		أنتِ		تو
سوم مفرد	هو		هي		او
اول جمع	نحن		نحن		ما
دوم مثنی	أنتما				شما دو نفر
دوم جمع	أنتم		أنتن		شما
سوم مثنی	هما				آن دو
سوم جمع	هم		هن		آنان

مثال‌ها:

• أنا خالد. — من خالد هستم.
• هو المسؤول عن المشروع. — او مسئول پروژه است.
• أنتِ معلمة رائعة. — تو (مؤنث) معلم فوق‌العاده‌ای هستی.
• نحن العرب نعتز بلغتنا. — ما عرب‌ها به زبان خود افتخار می‌کنیم.

۱.۲ ضمایر منفصل منصوب (ضمائر النصب المنفصلة)

این ضمایر معمولاً نقش مفعول به (مستقیم یا غیرمستقیم) را دارند.

شخص	ضمیر مذکر	فایل صوتی	ضمیر مؤنث	فایل صوتی	معنی
اول مفرد	إيّاي				مرا
دوم مفرد	إيّاكَ		إيّاكِ		تو را
سوم مفرد	إيّاهُ		إيّاها		او را
اول جمع	إيّانا				ما را
دوم جمع	إيّاكم		إيّاكنَّ		شما را
سوم جمع	إيّاهم		إيّاهنَّ		آنان را

مثال قرآنی:

• إيّاكَ نعبدُ وإيّاكَ نستعين
  فقط تو را می‌پرستیم و فقط از تو یاری می‌جوییم.

 ضمایر متصل در عربی (الضمائر المتصلة)

ضمایر متصل به آخر فعل، اسم یا حرف اضافه می‌چسبند و نقش ضمیر ملکی یا مفعولی دارند.

شخص	ضمیر متصل	نقش	مثال / فایل صوتی		ترجمه
اول مفرد	ـي	ملکی	كتابي جديد		کتابِ من جدید است.
دوم مفرد مذکر	ـكَ	مفعولی	رأيتُكَ في السوق		تو را در بازار دیدم.
دوم مفرد مؤنث	ـكِ	مفعولی	أعطيتُكِ الهدية		هدیه را به تو (مؤنث) دادم.
سوم مفرد مذکر	ـهُ	ملکی	قرأتُ كتابهُ		کتاب او را خواندم.
سوم مفرد مؤنث	ـها	ملکی/مفعولی	ساعدتُها في المطبخ		در آشپزخانه به او کمک کردم.
اول جمع	ـنا	ملکی	بيتنا قريب		خانه ما نزدیک است.
دوم جمع	ـكم / ـكنَّ	ملکی	صديقكم رائع		دوستِ شما عالی است.
سوم جمع	ـهم / ـهنَّ	ملکی	مدرستهم كبيرة		مدرسه‌شان بزرگ است.

اگر برایتان در مورد دستور زبان عربی سوالی پیش آمده، پیشنهاد میکنیم این مقاله را از دست ندهید👉

۲. ضمایر موصول در عربی (الأسماء الموصولة)

ضمایر موصول در عربی نقش «که» را در فارسی بازی می‌کنند و دو جمله را به هم وصل می‌نمایند و دربارهٔ اسم قبل از خود توضیح بیشتری می‌دهند.

ضمیر موصول	فایل صوتی	کاربرد	ترجمه تقریبی	مثال +ترجمه	فایل صوتی
الذي		مفرد مذکر	که	الكتابُ الذي قرأتُهُ ممتِعٌ. (کتابی که آن را خواندم، جذاب است.)
التي		مفرد مؤنث	که	الفتاةُ التي رأيتُها مهذّبةٌ. (دختری که دیدم مؤدب است.)
اللذان		مثنی مذکر	آن دو که	الطالبانِ اللذان نجحا احتفلا. (دو دانش‌آموزی که قبول شدند، جشن گرفتند.)
اللتان		مثنی مؤنث	آن دو که	الفتاتانِ اللتان فازتا سعيدتان. (دو دختری که برنده شدند، خوشحال‌اند.)
الذين		جمع مذکر	آنان که	الرجالُ الذين سافروا وصلوا بخيرٍ. (مردانی که سفر کردند، سالم رسیدند.)
اللاتي		جمع مؤنث	آنان که	النساءُ اللاتي يعملْنَ في الشركةِ مجتهداتٌ. (زنانی که در شرکت کار می‌کنند، پرتلاش‌اند.)

ضمائر موصول دیگر:

• مَن  برای اشخاص
  
  هو مَن علّمني القراءة. — او کسی است که خواندن را به من آموخت.
• ما  برای اشیاء و مفاهیم
  
  أحبّ ما تفعل. — چیزی را که انجام می‌دهی دوست دارم.
• أيّ برای «هر که / هر کدام که»
  
  اختر أيَّ طريقٍ يناسبك. — هر راهی که برایت مناسب است انتخاب کن.

۳. ضمایر اشاره در عربی (أسماء الإشارة)

ضمایر اشاره یا أسماء الإشارة برای اشاره به نزدیک و دور، مفرد، مثنی و جمع به‌کار می‌روند. بر خلاف انگلیسی که فقط this / that / these / those دارد، عربی سیستم دقیق‌تری دارد.

ضمایر اشاره برای نزدیک

ضمیر	فایل صوتی	کاربرد	مثال	ترجمه	فایل صوتی
هذا		مفرد مذکر	هذا مسجدٌ قديمٌ.	این، مسجدی قدیمی است.
هذه		مفرد مؤنث	هذه شجرةٌ عاليةٌ.	این، درختی بلند است.
هذان		مثنی مذکر	هذانِ رجلانِ قويانِ.	این دو، مردانی نیرومندند.
هاتان		مثنی مؤنث	هاتانِ زهرتانِ جميلتانِ.	این دو، گل‌هایی زیبا هستند.
هؤلاء		جمع (هر دو جنس)	هؤلاء أطفالٌ يلعبونَ.	این‌ها کودکانی هستند که بازی می‌کنند.

ضمایر اشاره برای دور

ضمیر	فایل صوتی	کاربرد	مثال	ترجمه	فایل صوتی
ذلك		مفرد مذکر	ذلك جبلٌ شاهقٌ.	آن، کوهی بلند است.
تلك		مفرد مؤنث	تلك شجرةٌ بعيدةٌ.	آن، درختی دور است.
ذانك		مثنی مذکر	ذانِك صديقانِ قديمانِ.	آن دو، دوستان قدیمی هستند.
تانك		مثنی مؤنث	تانكِ مدرستانِ مميزتانِ.	آن دو، دو مدرسه ممتازند.
أولئك		جمع (هر دو جنس)	أولئك نجومٌ في السماءِ.	آن‌ها ستارگانی در آسمان‌اند.

۴. ضمایر استفهام در عربی (أسماء الاستفهام)

ضمایر استفهام همان واژه‌های پرسشی هستند که برای پرسیدن «چه؟»، «چه کسی؟»، «کجا؟»، «کی؟»، «چرا؟» و… به‌کار می‌روند.

ضمیر استفهام	فایل صوتی	معنی	مثال	ترجمه	فایل صوتی
مَن		چه کسی؟	مَن ذهب إلى السوق؟	چه کسی به بازار رفت؟
ما / ماذا		چه؟	ما هذا؟ / ماذا تريد؟	این چیست؟ / چه می‌خواهی؟
متى		کی؟	متى ستسافر؟	کی سفر خواهی کرد؟
أين		کجا؟	أين تسكن؟	کجا زندگی می‌کنی؟
كيف		چگونه؟	كيف حالك؟	حالت چطور است؟
كم		چند / چقدر؟	كم عددُ الطلابِ؟	تعداد دانش‌آموزان چقدر است؟
أيّ		کدام؟	أيَّ لونٍ تفضّل؟	کدام رنگ را ترجیح می‌دهی؟
لماذا		چرا؟	لماذا تأخّرتَ؟	چرا دیر کردی؟

۵. تمرین ضمایر عربی

برای تسلط واقعی بر ضمائر در زبان عربی، فقط خواندن کافی نیست؛ باید تمرین کرد. :

• ضمایر شخصی (من، تو، او، ما، شما، آنان)
• ضمایر متصل (ـي، ـه، ـهم، ـنا و …)
• ضمایر اشاره (هذا، هذه، ذلك، أولئك و …)
• ضمایر موصول (الذي، التي، الذين و …)

با حل این تمرین‌ها، هم صرف و نحو را بهتر درک می‌کنید و هم ضمایر در ذهنتان تثبیت می‌شوند.

تمرین ضمایر عربی را رایگان دانلود کنید و شروع به تمرین کنید!

نتیجه‌گیری

دانستن وجودانواع ضمیر در زبان عربی به ما کمک میکند تا روان تر و طبیعی تر صحبت کنیم. با تمرین منظم و استفاده از اپ های یادگیری در کنار کلاس درس می توانید به روانی صحبت کنید.

اگر قصد دارید عربی را به شکل کاربردی و عمیق یاد بگیرید، پیشنهاد میکنیم از تدریس مدرس های زبان عربی در پلتفرم‌هایی مانند HiTalki.org کمک بگیرید تا این مباحث را در مکالمهٔ واقعی تمرین کنید.

سوالات متداول درباره ضمایر عربی

ضمایر در زبان عربی چند نوع هستند؟

ضمائر عربی به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
ضمائر شخصی، ضمائر اشاره، ضمائر موصول، ضمائر استفهام، ضمائر متصل و ضمائر منفصل.
هرکدام کاربرد دستوری خاصی دارند و برای ساخت جمله صحیح ضروری‌اند.

آیا ضمایر عربی مانند فارسی جنسیت دارند؟

بله. عربی میان مذکر و مؤنث در ضمایر تفاوت می‌گذارد.
مثال: أنتَ (تو مذکر)، أنتِ (تو مؤنث).
این ویژگی باعث دقت بیشتر ساختار عربی می‌شود.

ضمائر مثنی (دو نفره) در عربی چگونه کار می‌کنند؟

عربی برخلاف فارسی حالت مثنی دارد، یعنی برای دو نفر یا دو چیز ضمیر جداگانه استفاده می‌شود.
مثل: هما (آن دو)، أنتما (شما دو نفر).

تفاوت ضمایر متصل و منفصل چیست؟

ضمائر منفصل مستقل نوشته می‌شوند (أنا، نحن، هو…).
ضمائر متصل به آخر کلمه می‌چسبند (ـهُ، ـها، ـهم، ـي…).
مثال: كتابهُ = کتاب او.

یادگیری ضمایر عربی سخت است؟

در ابتدا متنوع به نظر می‌رسند، اما با تمرین، جدول‌بندی و استفاده در مکالمه خیلی سریع در ذهن تثبیت می‌شوند.
معمولاً بعد از یک هفته تمرین مداوم، زبان‌آموز کاملاً مسلط می‌شود.

بهترین روش حفظ ضمایر عربی چیست؟

بهترین روش‌ها شامل:
– استفاده از جدول‌های خلاصه
– تکرار با صدای بلند
– جمله‌سازی
– فلش‌کارت‌ها
– تمرین با معلم
این روش‌ها باعث یادگیری بلندمدت می‌شوند.

ضمائر اشاره چه زمانی استفاده می‌شوند؟

برای اشاره به افراد یا اشیا استفاده می‌شوند.
مثال: هذا (این مذکر)، هذه (این مؤنث)، أولئك (آن‌ها).

آیا برای اشیا هم ضمیر مؤنث و مذکر داریم؟

بله. عربی دارای جنسیت دستوری است.
حتی اشیا، مکان‌ها و مفاهیم نیز مذکر یا مؤنث هستند و ضمیر مطابق با جنسیت آن‌ها استفاده می‌شود.

از کدام ضمایر برای شروع یادگیری باید شروع کنم؟

کافی‌ست با این ضمایر شروع کنید:
أنا – أنتَ – أنتِ – هو – هي – نحن – هم – هنّ
سپس سراغ مثنی‌ها و ضمائر متصل بروید.

پیشرفت در استفاده از ضمایر چقدر زمان می‌برد؟

اگر روزانه تمرین کنید، معمولاً کمتر از یک هفته با کاربرد آن‌ها در مکالمه و نوشتار راحت می‌شوید.

 

منبع: kalimah-center.com

برای یادگیری سریع‌تر از هرکدام شروع کنید👇

مشاهده همه مدرس‌ها 👈