۱۸ مرداد: روز جهانی مردم بومی (زبان بومی مناطق مختلف جهان)
روز جهانی مردم بومی جهان هر سال در ۹ آگوست برای افزایش آگاهی و حمایت از حقوق مردم بومی جهان برگزار می‌شود.
این رویداد همچنین دستاوردها و کمک‌هایی را که مردم بومی برای بهبود مسائل جهانی مانند حفاظت از محیط زیست انجام می‌دهند، بیان می‌کند.
یکی از موضوعاتی که در این روز مطرح می‌شود،درخواست حفظ، احیا و ترویج زبانهای بومی در سراسر جهان است.
در ادامه می‌خوانید:
- مردم بومی جهان چه کسانی هستند؟
- تاریخچه روز جهانی مردم بومی
- سال ۲۰۱۹؛ سال بین المللی زبانهای بومی
- چرا روز جهانی مردم بومی مهم است؟
- اهمیت زبانهای بومی در روز جهانی مردم بومی
- راهکارهایی برای حفظ زبانهای بومی
- چگونه روز جهانی مردم بومی جهان را گرامی بداریم؟
- سخن پایانی
مردم بومی جهان چه کسانی هستند؟
مردم بومی اعم از مردمان سان و خوههو در آفریقای جنوبی، آیمارا در رشته کوه آند و مائوری‌های نیوزیلندکه ساکن ساپمی یا گرینلند اینوئیت هستند. بیش از ۳۵۰ میلیون نفر بومی در ۹۰ کشور زندگی می‌کنند. آنها نماینده ۵۰۰۰ فرهنگ مختلف هستند و به اکثریت هزاران زبانی که امروزه در سراسر جهان صحبت می‌شود صحبت می‌کنند.
زبانهای مردم بومی معمولاً توسط اقلیتی از افراد در داخل یک کشور صحبت می‌شود.
از طرفی، اغلب رابطه نزدیکی بین فرهنگ و زبان مردم بومی و محیط فیزیکی و معنوی آنها وجود دارد.
شهرنشینی ناشی از فشارهای اقتصادی یا جابه‌جایی اجباری می‌تواند مردم بومی را از سرزمین‌هایی که زبان‌ها و فرهنگ‌هایشان در آن تکرار می‌شود جدا کند. از طرفی، زبانهای بومی اغلب به طور رسمی در قوانین و سیاست‌ها به رسمیت شناخته نمی‌شوند یا بودجه کافی برای احیای این زبان‌ها تخصیص داده نمی‌شود.
تاریخچه روز جهانی مردم بومی
اولین روز جهانی مردم بومی رسماً در آگوست ۱۹۹۵ جشن گرفته شد؛ روزی که مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ۴۹/۲۱۴ را در ۲۳ دسامبر ۱۹۹۴ تصویب کرد.
از آن تاریخ به بعد، دولت‌ها و سازمان‌های مرتبط هر ساله این روز را گرامی می‌دارند.
همچنین اطلاعاتی در مورد هر گونه فعالیت و پروژه در حال انجام و یا فعالیت‌های آتی که برای کمک به جوامع هدف انجام می‌شود به مردم داده می‌شود.
بر همین اساس، هر سال، موضوع مورد بحث تغییر می‌کند. به طور مثال در سال ۲۰۱۹ پس از گزارش‌های به دست آمده، در مورد خطر انقراض بیش از ۲۰۰۰ بومی، سازمان ملل به منظور ایجاد آگاهی، سال ۲۰۱۹ را سال بین المللی زبانهای بومی اعلام کرد.
سال ۲۰۱۹؛ سال بین المللی زبانهای بومی
در سال ۲۰۱۶ گزارش شد که حدود ۲۶۸۰ زبان بومی در خطر انقراض قرار دارند.
از این رو، سازمان ملل برای متقاعد کردن و ایجاد آگاهی مردم در مورد زبانهای بومی، سال ۲۰۱۹ را به عنوان سال بین‌المللی زبانهای بومی نامگذاری کرد.
زبان از نحوه وجود، افکار، احساسات، شادی‌های ما و خیلی چیزهای دیگر جدایی ناپذیر است. ازطریق زبانمان است که نشان می‌دهیم وجود داریم. اگر زبان ما ناپدید شود، کل بنیاد اجتماعی-فرهنگی جامعه گویشوران ما به خطر می افتد.
جوانان ازجمله گروه‌های هدف اصلی دهه بین المللی زبانهای بومی هستند.
حمایت مؤثر از زبانهای بومی مستلزم مشارکت قوی افراد بومی و خود کاربران زبان، به‌ویژه نسل جوان است.
چرا روز جهانی مردم بومی مهم است؟
مردم بومی نه تنها بخش مهمی از تاریخ سیاره ما را تشکیل می‌دهند، بلکه دانستن فرهنگ، آداب و رسوم و سنت‌های مردم بومی به دلیل منحصر به فرد بودنشان و آنچه در مورد جهان و تصویر بزرگ‌تر آن به ما می‌آموزند، جالب است.
زبان، در هسته خود، هویت یک قوم را می‌سازد.
آواشناسی، قواعد دستور زبان و سبک‌های رسمی/ غیررسمی می‌تواند چیزهای زیادی در مورد اینکه یک جامعه و تاریخچه آن چگونه شکل گرفته است، بگوید.
در مورد زبانهای بومی هم همینطور است. مشکل در به خطر افتادن آنهاست و به همین دلیل است که ما باید برای حفظ آنها تلاش کنیم.
اهمیت زبانهای بومی در روز جهانی مردم بومی
هویت مردم بومی اغلب با سرزمین و زبان آنها پیوند تنگاتنگی دارد.
زبانهای بومی، سیستم‌های ارتباطی پیچیده‌ای هستند که طی هزاران سال توسعه یافته‌اند. از طرفی، زبانهای بومی بسیاری در معرض نابودی هستند؛ زیرا بسیاری از آنها نه در مدرسه تدریس می‌شوند و نه عموم مردم به‌صورت روزانه آنها را به کار می‌برند.
در این ویدئو با اهمیت زبانهای بومی و محافظت از آنها بیشتر آشنا می‌شویم:
راهکارهایی برای حفظ زبانهای بومی
زبانهای بومی از حقوق اساسی بشر هستند.
مردم بومی از حقوق مربوط به آموزش، همان‌طور که در UNDRIP، کنوانسیون حقوق کودک ۱۹۸۹ سازمان ملل متحد و کنوانسیون ۱۹۶۰ یونسکو علیه تبعیض در آموزش تصریح شده است، برخوردار هستند. توسعه برنامه‌های آموزش بین‌فرهنگی دوزبانه و حفاظت از فرهنگ‌های بومی ضروری است.
یونسکو حق آموزش زبانهای بومی را با فراهم کردن شرایط تدریس این زبان‌ها ترویج می‌کند.
نمونه‌هایی از آن عبارتند از سیاست ملی پاراگوئه در سال ۱۹۹۴ برای آموزش دو زبان.
نمونه‌های دیگر را می‌توان در نیوزلند، کانادا، ایالات متحده آمریکا، استرالیا، فنلاند و فدراسیون روسیه یافت.
چگونه روز جهانی مردم بومی جهان را گرامی بداریم؟
مطابق با سرشماری‌های صورت گرفته در مورد ترکیب قومی ملّت ایران، حدود ۷۵ درصد از جمعیت کشور، فارسی زبانان هستند و به زبان فارسی صحبت می‌کنند.
پس از آنها قوم آذری با حدود ۱۵ الی۱۷ درصد و ترکمن‌ها با ۲/۱ درصد، جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند.
دیگر اقوام ایرانی که حدود ۵/۳ الی ۵ درصد از جمعیت را به خود اختصاص داده‌اند، کردهای سنی و شیعهٔ غرب کشور هستند.
سپس عرب‌ها با حدود ۳ درصد و بلوچ ها ۲ درصد از جمعیت ایران هستند.
کتاب اطلس زبانهای در معرض خطر جهان، مطالبی را در مورد زبانهای در معرض خطر یا انقراض در جهان آورده است. مطابق با اطلس زبانهای جهان، بیش از ۲۰ زبان در ایران در حال نابودی هستند. یونسکو نیز اعلام کرده که ۲۴ یا ۲۵ زبان در ایران در خطر از بین رفتن هستند.
گویش‌های در خطر انقراض ایرانی
- از میان گویش‌های زبان تاتی در ایران می‌توان به گویش‌های هرزنی و گرینگانی در استان اردبیل، تالشی در استان گیلان، وفسی و آشتیانی در استان مرکزی و تاکستانی در استان قزوین اشاره کرد که در خطر حذف هستند.
- از گویش‌های دیگری که به سرعت در حال انقراض هستند می‌توان به گویشوران لاهیجی، بالاخانی، سوراخانی و… که گویش‌های تاتی جمهوری آذربایجان محسوب می‌شوند، اشاره کرد.
- لُریِ «کُمزاری» (Komzari) به عنوان یک گویش ایرانی که زبان مردم بومی ایران در آن سوی تنگه هرمز و در کشور عمان است نیز به عنوان یک زبان بومی در حال انقراض اعلام شده است.
- همچنین، راهجردی، دزیدی، نطنزی، گزی، خونسازی، نائینی، دری زرتشتی، سنها (Sonha)، سیوندی، کرشی، اچمی و گویش‌های مرتبط با آن مانند بشکردی و کمزاری نیز در معرض خطر نابودی هستند.
سخن پایانی
۹ آگوست، روز جهانی مردم بومی، فرصتی عالی برای تقویت آگاهی در مورد اهمیت زبانهای بومی است؛ زیرا داده‌های کنونی نشان می‌دهد که حداقل ۴۰ درصد از ۷۰۰۰ زبانی که در سراسر جهان استفاده می‌شوند، در خطر نابودی هستند.
در حالی که دستیابی به ارقام قابل اعتماد دشوار است، کارشناسان موافقند که زبانهای بومی در معرض خطر بیشتری هستند؛ زیرا بسیاری از آنها در مدارس تدریس نمی‌شوند و گویشور زیادی در جوامع هم ندارند.
کاری که ما می‌توانیم در این روز انجام دهیم، آشنایی با زبانهای بومی کشورمان ایران و مردمی است که به این زبان صحبت می‌کنند.
منابع: